- نویسنده: شایان مددی
شاید خیلی از کاربران با انواع پردازنده، کارت گرافیک یا رم، حداقل در سطحی ابتدایی، آشنایی داشته باشند. با این حال، مادربرد در این بین کمتر شناخته‌شده است و عموم کاربران اطلاعات زیادی دربارۀ آن ندارند. این در حالی است که مادربرد نقشی تعیین‌کننده در کامپیوتر دارد و بدون آن، اجزای کامپیوتر نمی‌توانند با هم ارتباط برقرار کنند. پس دانستن نقش مادربرد و همچنین انواع مادربرد ضروری است.
Micro ATX ،Extended ATX ،Mini ITX ،ATX و Mini STX برخی از رایجترین انواع مادربرد هستند که هر کدام ابعاد و ویژگی‌های متفاوتی دارند و برای کاربری‌های خاصی توسعه پیدا کرده‌اند. در این مطلب، این مادربردها را معرفی خواهیم کرد.
فهرست مطالب
مادربرد چیست و چرا اهمیت دارد؟
مادربرد که همچنین با عناوینی مثل مین‌برد و لاجیک بورد هم شناخته می‌شود، یک برد مدار چاپی است که وظیفۀ متصل کردن اجزای کلیدی کامپیوتر به همدیگر و برقراری ارتباط بین آنها را بر عهده دارد. مادربرد را می‌توان به شبکۀ جاده‌ای یک شهر بزرگ تشبیه کرد که همۀ بخش‌های مهم شهر از جمله پردازنده، کارت گرافیک و حافظه را به هم وصل می‌کند. بدون مادربرد هیچ‌کدام از این اجزا امکان برقراری ارتباط با هم را ندارند و عملکرد کامپیوتر به مادربرد وابسته است.
اجزای اصلی مادربرد
مادربرد از پورت‌ها، اسلات‌ها و کابل‌های مختلفی تشکیل شده است. از جمله اجزای اصلی مادبردها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- چیپست: چیپست تراشه‌ای در مادربرد است که نقش مغز مادربرد را دارد و جریان داده بین پردازنده و بقیۀ اجزا از جمله رم و حافظه را کنترل می‌کند. چیپست‌ها نمونه‌های مختلف بستهبه عملکرد دارند. مثلاً چیپست B760 اینتل برای کاربری عمومی توسعه پیدا کرده و فاقد امکانات ویژه است، اما چیپست Z790 این شرکت مختص به فعالیت‌های حرفه‌ای‌تر مثل گیمینگ است و قابلیت اورکلاک و خطوط بیشتر PCIe را ارائه می‌کند.
- سوکت پردازنده: اسلات یا سوکت پردازنده قسمتی در مادربرد است که پردازنده روی آن نصب می‌شود. این بخش در واقع نقش کانکتور بین مادربرد و پردازنده را ایفا می‌کند و قفلی دارد که مانع حرکت پردازنده می‌شود. همچنین یک گرماگیر یا هیت سینک (Heat sink) در آن پیاده‌سازی شده است تا حرارت تولیدی را دفع کند.
- اسلات رم: در اسلات یا سوکت رم هم ماژول رم (DIMM) نصب می‌شود. ممکن است دو اسلات یا حتی بیشتر روی مادربرد برای نصب رم وجود داشته باشد. خیلی از مادربردهایی که امروزه عرضه می شوند، دو تا چهار اسلات رم دارند و از DDR5، جدیدترین نسل فناوری رم پشتیبانی می‌کنند.
- اسلات PCIe: اسلات PCIe متعلق به کارت‌های توسعه مثل کارت شبکه، کارت گرافیک و کارت صدا است. PCIe (بهصورت کامل: Peripheral Component Interconnect Express) در واقع رابطی پرسرعت برای اتصال دستگاه‌ها (عمدتاً مادربرد و یک کارت جانبی یا حافظۀ ذخیره‌سازی) است.
- پورت‌های حافظه: مادربرد همچنین پورت‌هایی برای اتصال حافظۀ ذخیره‌سازی SSD یا HDD دارد. رایجترین نوع پورت، SATA است که برای هارد درایو یا HDD استفاده می‌شود. پورت M.2 هم برای حافظه‌های SSD که از پروتکل NVMe استفاده می‌کنند، کاربرد دارد.
همچنین بخوانید: بررسی قابلیت‌ها و مزایای مادربردهای DDR5
ماژول تنظیم ولتاژ (Voltage Regulation Module یا به‌اختصار VRM)، تراشۀ BIOS یا UEFI و همچنین باتری CMOS برای ذخیره‌سازی تنظیمات سیستم در حالت خاموش هم برخی دیگر از اجزای مادربرد هستند.
انواع مادربرد
مادربردها بر اساس فرم فکتور خود دسته‌بندی می‌شوند که همین تفاوت‌هایی در ابعاد، مشخصات، منبع تغذیه و پورت‌های آنها ایجاد می‌کند. البته این‌که بهترین مادربرد کدام است، بستگی به عوامل مختلفی از جمله نیاز، بودجه و ابعاد کیس کاربر دارد. در ادامه به رایجترین انواع مادربرد به‌همراه کاربری‌های معمول آنها می‌پردازیم.
مادربرد ATX
ATX (بهصورت کامل: Advanced Technology Extended) رایجترین نوع مادربرد است و عمدتاً در کامپیوترهای دسکتاپ مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته خود ATX به چندین مدل با کاربری‌های متفاوت تقسیم می‌شود.
اینتل مادربرد ATX را که نسخۀ تکامل‌یافتۀ فرم فکتور AT/Baby AT محسوب می‌شود، در سال ۱۹۹۵ معرفی کرد. این فرم فکتور با پیشرفت‌هایی که در طراحی و مدیریت جریان هوا رقم زد، به استاندارد کامپیوترها تبدیل شد و امروزه در خیلی از کامپیوتر استفاده می‌شود. مثلاً مادربرد ایسوس یکی از شناخته‌شده‌ترین نمونه‌ها از مادربرد ATX به شمار می‌رود.
مادربرد ATX به عملکرد بهینه و انعطاف‌پذیری خود شناخته می‌شود. این نوع مادربرد با اندازۀ ۲۴۴ در ۳۰۵ میلی‌متری، فضای زیادی را برای پورت‌های ورودی/خروجی، خطوط PCIe و اتصالات SATA ارائه می‌کند.
کاربردها
مادربرد ATX استاندارد از اتصالات متعدد بهره می‌برد و با مدیریت حرارت کارآمدتر به‌خاطر ابعاد خود، برای سیستم‌های عملکردبالا هم مناسب است. در واقع نه‌تنها در کاربری عادی، بلکه برای فعالیت‌های حرفه‌ای‌تر هم می‌توان از این نوع مادربرد استفاده کرد. بهصورت کلی، کاربردهای عمدۀ این مادربرد عبارت‌اند از:
- انواع کامپیوتر اداری و خانگی
- کامپیوترهای گیمینگ
- کامپیوترهای حرفه‌ای برای طراحی، تدوین و توسعۀ نرم‌افزار
- سیستم‌های اورکلاک‌شده
مادربرد Micro ATX
Micro ATX، همان‌طور که از نامش برمی‌آید، نسخۀ جمع‌وجورتر مادربرد ATX به حساب می‌آید و دارای ابعاد ۲۴۴ در ۲۴۴ میلی‌متر است. این دست از مادربردها اسلات‌های توسعۀ کمتری دارند، اما همچنان از اتصالات کافی برای کاربری عمومی برخوردار هستند. اسلات‌های توسعه روی این مادربردها حداکثر ۴ عدد است، درحالی‌که این رقم برای ATX به ۷ می‌رسد.
همین ابعاد جمع‌وجور مادربرد Micro ATX آن را به گزینه‌ای مطلوب برای کاربرانی تبدیل کرده است که کیس‌های کوچک‌تری دارند. علاوه‌براین، این مادربردها عموماً با قیمت مقرون‌به‌صرفه‌تری هم عرضه می‌شوند که یکی دیگر از مزایای مهم آنها نسبت به نمونه‌های بزرگ‌تر است.
کاربردها
مادربرد Micro ATX به‌خاطر طراحی فشرده، اسلات‌های کمتر و قیمت ارزان‌تر، بیشتر برای دستگاه‌های خانگی و اقتصادی کاربرد دارد. این‌ها جزو اصلی‌ترین کاربردهای این نوع مادربرد در نظر گرفته می‌شوند:
- کامپیوترهای گیمینگ اقتصادی
- دستگاه‌های خانگی و اداری
- کامپیوترهای فوق‌العاده فشرده و کوچک
مادربرد (Extended ATX (E-ATX
Extended ATX بزرگ‌ترین نسخه از مادربرد ATX با ابعاد ۳۳۰ در ۳۴۴ میلی‌متر است و برای ورک‌استیشن‌ها و سرورها توسعه پیدا کرده است. این مادربردها ۶ یا حتی ۸ اسلات رم دارند و از اسلات‌های PCI و PCIe بیشتری بهره می‌برند. مدل‌های E-ATX حتی گاهی اوقات بهصورت دو سوکته هستند که نصب دو پردازنده روی آنها بهصورت همزمان را ممکن می‌کند.
کاربردها
طراحی بزرگ‌تر و اسلات‌های بیشتر مادربرد Extended ATX باعث شده‌اند کاربردشان به دستگاه‌هایی ویژه با سطح عملکرد فوق‌العاده بالا محدود شود. برخی از کاربری‌های رایج این مادربرد شامل موارد زیر هستند:
- دستگاه‌های ورک‌اسیتشن برای طراحی سه‌بعدی، تدوین و هوش مصنوعی
- سیستم‌های گیمینگ فوق‌العاده قدرتمند
- سرورها
مادربرد Mini ITX
Mini ITX یکی دیگر از انواع مادربرد است که ابعاد ۱۷۰ در ۱۷۰ میلی‌متر دارد و حتی از Micro ATX کوچک‌تر است؛ پس طبیعتاً اسلات‌های رم PCIe کمتری در آن پیدا می‌شود. مادربرد ITX (بهصورت کامل: Information Technology Extended) را شرکت VIA Technologies توسعه داد و در سال ۲۰۰۱ عرضه کرد.
مادربرد ITX به‌دلیل طراحی فشرده و هزینۀ پایین خود محبوبیت زیادی پیدا کرده است و می‌تواند گزینه‌ای جمع‌وجور و کارآمد برای دستگاه‌های ضعیف‌تر باشد. البته ناگفته ماند که برخی از کاربران حتی از آن برای تهیۀ کیس‌های کوچک اما خیلی قدرتمند استفاده می‌کنند.
کاربردها
مادربرد Mini ITX با تمرکز ویژه روی ابعاد کوچک، عمدتاً در دستگاه‌های زیر به‌کار گرفته می‌شود:
- سینمای خانگی
- سیستم‌های گیمینگ فوق‌العاده کوچک
- کامپیوترهای روزمرۀ جمع‌وجور
- دستگاه‌های خودکار صنعتی
مادربرد Mini STX
مادربرد Mini STX (بهصورت کامل: Mini Socket Technology Extended) در ابتدا با عنوان Intel 5×5 در سال ۲۰۱۵ عرضه شد. این مادربردها نمونه‌ای حتی کوچک‌تر از Mini ITX هستند و شکل مستطیلی با ابعاد ۱۴۰ در ۱۴۷ میلی‌متری دارند. هدف از طراحی این مادربرد، ارائۀ عملکرد مطلوب در ابعادی به مراتب کوچک‌تر از فرم فکتورهای رایج بود.
کاربردها
مادربرد Mini STX به شدت کمیاب است و در دستگاه‌های محدودی می‌توان آن را پیدا کرد. کاربردهای این نوع مادربرد محدود به موارد زیر است:
- مینی پی‌سی‌ها
- سینمای خانگی
از دست ندهید: راهنمای خرید مادربرد؛ پاسخ به تمام نیازهای سیستم
جمع‌بندی
مادربرد عضوی کلیدی در کامپیوتر است که اجزای اصلی سیستم از جمله پردازنده، کارت گرافیک، رم و حافظه را به هم متصل می‌کند. این یعنی بدون مادربرد، تعامل این اجزا با یکدیگر و در نتیجه، عملکرد کامپیوتر ممکن نیست.
ATX رایجترین نوع مادربرد است که در انواع سیستم‌های عمومی و حرفه‌ای به‌کار می‌رود. خود ATX در نسخه‌های مختلف مانند Micro ATX و Extended ATX با ابعاد و کاربری متفاوت هم عرضه شده است. Mini ITX همچنین جایگزینی جمع‌وجورتر برای Micro ATX برای سیستم‌های کوچک و کم‌هزینه محسوب می‌شود. علاوه‌براین‌ها، از جمله انواع مادربرد می‌توان به Mini STX اشاره کرد که ابعادی فشرده‌تر از همۀ آنها دارد و در دستگاه‌هایی محدود مورد استفاده قرار می‌گیرد.
